İşletme Karlılığını Arttırıcı Faktörler

ARZ VE TALEBİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER

Bir işletmenin karlılığı öncelikle ilgili mal ve hizmetlerin talebini ve arzını etkileyen faktörlere göre belirlenir.

1. İLGİLİ MAL VE HİZMETLERİN TALEBİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

İlgili mal ve hizmetlerin talebini etkileyen faktörler tüketicilerin gelir seviyesi, ilişkili malların fiyatındaki değişmeler, tüketici zevk ve tercihlerindeki değişmeler ve tüketici beklentilerindeki değişmelerdir.

1.1 Tüketicilerin Gelir Seviyesi ve İşletme Karlılığı

İşletme karlılığını etkileyen önemli faktörlerden biri, diğer faktörler sabitken odak noktasını oluşturan tüketicilerin gelir seviyesi ve bu tüketicilerin gelir seviyesindeki değişmelerdir. İşletme öncelikle, ilgili mal ve hizmetlerin esnekliğine bağlı olarak odak noktasını oluşturan tüketici kitlesini belirlemedir. İkinci olarak, ilgili tüketicilerin gelir seviyesindeki değişikliğin ilgili mal ve hizmetin talep edilen miktarında ne yönde bir değişikliğe yol açacağı saptanmalıdır.

Tüketicilerin gelir seviyesindeki değişiklik, talep edilen mal ve hizmet miktarında ilgili mal ve hizmetin türüne göre farklı etkide bulunmaktadır. Normal mallar ve hizmetlerin talep edilen miktarı, tüketicilerin gelir seviyesi arttığında artmaktadır ya da tersi. Düşük mal ve hizmetlerin talep miktarı ise, tüketicilerin gelir seviyesi arttıkça azalmaktadır.

Burada işletmenin öncelikle, belirli bir zaman diliminde odak noktasını oluşturan tüketicilerin gelir seviyesindeki değişikliği tahmin etmesi gerekmektedir. İkinci olarak bu gelir seviyesindeki değişikliğin, ilgili mal ve hizmetlerin fiyatı sabitken, ilgili mal ve hizmetlerin talep edilen miktarında ne kadarlık bir değişime yol açacağı belirlenmelidir. Eğer, fiyat sabitken mal ve hizmet miktarında meydana gelen değişim tutarı(fiyat x miktardaki artış), bu ilave mal ve hizmet üretiminde kullanılacak üretim gider ve maliyetinden yüksekse, işletme için bu mal ve hizmeti üretmek ek kâr sağlayacaktır.

1.2 İlişkili Malların Fiyatındaki Değişmeler ve İşletme Karlılığı

İlişkili mal ve hizmetleri öncelikle tamamlayıcı mal ve hizmetler ve ikame mal ve hizmetler olarak ikiye ayıralım.

Tamamlayıcı mallar, bir ihtiyacı karşılamak üzere birlikte kullanılan mallardır. Örneğin, motor ve otomobil, lastik ve otomobil, çay ve şeker gibi. Tamamlayıcı malların talebi aynı yönde birlikte değişen mallardır. Tamamlayıcı mallardan birinin fiyatı artarsa, diğerinin talebi düşer. Bu durumda işletmenin öncelikle, belirli bir zaman diliminde tamamlayıcı malın fiyatındaki değişmeyi tahmin etmesi gerekir. İkinci olarak tamamlayıcı malın fiyatındaki değişimin, diğer malın fiyatı sabitken bu malın talep edilen miktarında ne kadarlık bir değişime neden olacağı saptanır. Eğer, ikinci malın fiyatı sabitken ikinci malın talep miktarındaki artış(azalış) tutarı, bu mal veya hizmeti üretmek için katlanılan gider ve maliyetlerden yüksekse ek kâr(ek zarar) ortaya çıkacaktır.

İkame mal ve hizmetler, birbirleri yerine kullanılabilen mal ve hizmetlerdir. Tavuk – balık eti gibi. Bu malların birinin beklenen fiyatındaki bir artış, diğer malın fiyatı sabitken bu malın talep edilen miktarında artışa neden olacaktır. Bu durumda işletmenin öncelikle, ikame malın fiyatında meydana gelebilecek değişikliği tahmin etmesi gerekir. İkinci olarak, bu fiyat değişikliğinin, ikinci malın fiyatı sabitken talep miktarında ne kadarlık bir değişime yol açacağı saptanır. Eğer, ikinci malın fiyatı sabitken ikinci malın talep miktarındaki artış(azalış) tutarı, bu mal veya hizmeti üretmek için katlanılan gider ve maliyetlerden yüksekse ek kâr(ek zarar) ortaya çıkacaktır.

1.3. Tüketici Zevk ve Tercihlerindeki Değişmeler ve İşletme Karlılığı

Tüketici zevk ve tercihlerinin belirli bir mala yönlendirilmesi o malların talebini artırır. Burada önemli olan, odak noktasını oluşturan tüketicilerin zevk ve tercihlerinin yönlendirilmesini sağlayacak hizmetlerin yapılması ve ilgili mal ve hizmetlerin cazibesinin artırılmasıdır. İlgili mal ve hizmetlerin kalitesinin artırılması, reklamı ve tanıtımı, fuarlar ve kampanyalar tüketici zevk ve tercihlerinin yönlendirilmesi amacıyla kullanılan araçlardandır. Odak noktasını oluşturan tüketicilerin zevk ve tercihlerindeki artış sonucunda sağlanan üretimdeki artış değerinin tutarı, bunlar için katlanılan gider ve maliyetlerden yüksekse ek kârlılık sağlanacaktır. Ayrıca tüketici zevkleri ülkelerin geleneklerine bağlı olarak değişmektedir. İşletmeler mamüllerini ve ticari mallarını pazarlarken, ilgili ülkedeki gelenek ve alışkanlıkları iyi analiz etmelidirler.

1.4. Tüketici Beklentilerindeki Değişmeler ve İşletme Karlılığı

Bir malın gelecekte fiyatının yükseleceğine ilişkin beklentinin oluşması halinde talep artar ya da tersi. Burada işletme için önemli olan, o malın fiyatının yükseleceğine dair beklenti oluşturmaktır. Promosyonlar bunun en akılcı çözüm yollarından biridir. Promosyon sonucu malın fiyatında meydana gelen azalış oranı, miktarında meydana gelen artış oranından düşükse, işletme için ek karlılık sağlanır.

2. İLGİLİ MAL VE HİZMETLERİN ARZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

2.1. Üretilecek Mal ve Hizmetlerin Girdi Fiyatlarındaki Değişmeler

İşletme, talep tahmini sonucu ulaştığı üreteceği mal ve hizmetlerin miktarını ve fiyatını belirledikten sonra, önündeki en büyük sorunsal girdi(ilk madde ve malzeme) fiyatlarının ve bunlar için katlanılan giderlerin ne yönde değişeceğidir. Eğer beklentiler girdi fiyatlarının ve bunlar için katlanılan giderlerin yükseleceği yönündeyse, işletmenin bu girdileri önceden stoklaması yararına olabilir(stok maliyetlerindeki artış, stok fiyatlarındaki artışın altındaysa). Eğer imkanlar buna el vermiyorsa, alternatif çözüm yolları aranmalıdır. İşletmenin amacı, girdi fiyatlarını ve bunlar için katlanılan giderleri, ilgili ürünün standardından ve kalitesinden ödün vermeyecek şekilde minimize etmektir. Bu nedenle; döviz kuru, pazarlık koşulları, ürün çeşitliliği, alternatif tedarikçiler dikkate alınmalıdır. Bu konuyla ilgili detaylı bilgi, stok yönetimi araştırma konumuzda yer alacaktır.

2.2. Teknoloji, Endüstriyel Otomasyon ve Verimlilik

Sözlük anlamı “bilginin, sanayideki işlemlerde sistematik olarak uygulamaya alınması” demek olan teknoloji, geniş anlamda, araştırma, geliştirme, üretim, pazarlama, satış ve satış sonrası hizmeti kapsayan bir sanayi sürecinin, etkin ve verimli bir biçimde gerçekleştirilmesi için kullanılabilecek bilgi ve becerilerin tümüdür. Teknolojik yenilik de, “üretim süreçlerinde yenilik, yeni ürünler ve yeni kurumsal örgütlenme biçimleri” olarak tanımlanmaktadır.

Gelişmiş ülkelerde, ürün rekabeti, bilimsel ve teknolojik yetkinlik rekabetine dönüşmüştür. Klasik anlamda rekabet gücünü belirleyen faktörler arasında doğal hammadde kaynaklarının bolluğu, ucuz işçilik gibi temel üretim faktörleri yer alırken, günümüzde ileri ve özellikli üretim faktörleri belirleyici duruma gelmiştir. İleri üretim faktörleri, nitelikli iş gücünü, Ar-Ge altyapısını, modern bir haberleşme ağını ve bilişim (enformasyon) teknolojilerinin etkin kullanımını içerirken, özellikli üretim faktörleri, belirli alanlarda yoğunlaşmış bilgi ve beceriye sahip iş gücü ile bilgi ve deneyim birikimini içermektedir.

İşletmenin faaliyette bulunduğu sektördeki teknolojik gelişmeleri uluslararası düzeyde takip etmesi, ilgili mal veya hizmetin üretiminde kullanılacak girdileri malın standardından ödün vermeksizin en uygun zamanda ve en az tüketimle gerçekleştirecek üretim faktörlerini tedarik etmesi ve üretim sürecini buna göre planlaması gerekecektir. Teknolojik gelişmeler, birim üretim maliyetlerini düşürüp, kârlılığı artıracağından arz eğrisinin sağa doğru kaymasına neden olur. Buradaki amaç; araştırma, geliştirme, üretim, pazarlama, satış ve satış sonrası hizmeti kapsayan kullanılacak olan teknolojinin(yeni makine ve teçhizatın, nitelikli iş gücünün, yeni örgütlenme süreçlerinin, yeni yazılımlar ve haberleşme araçlarının) kullanılması sonucu oluşan mali kâr/toplam üretim maliyeti oranındaki artıştır.

2.3. Vergi, Sübvansiyonlar, Vergi Muafiyet ve İstisnaları ve Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler

Vergi oranlarındaki düşüş işletmenin kârlılığını artıracaktır. Bununla birlikte, mali kâr üzerinden alınan vergiler üretim maliyetlerini artırmakta ve kârlılığı düşürmektedir. Mâli karı artıran faktörlerin ve kanunen kabul edilmeyen giderlerin mümkün olduğunca azaltılması gerekmektedir. Bunlar şu şekilde özetlenebilir;

– Öz sermaye ve örtülü sermaye üzerinden hesaplanan faizler,

– Transfer fiyatlamasıyla dağıtılan örtülü kazançlar(İşletmenin emsaline nazaran fahiş farklılık oluşturan gider artırıcı veya gelir azaltıcı unsurlardan mümkün olduğunca kaçınması gerektiğine işaret eder),

– Vergi cezaları, gecikme zamları ve faizleri,

– VUK’dan fazla ayrılan amortisman ve giderler,

– Vadeli alınan çeklere ait reeskontlar,

– Hesaplanan kıdem tazminatları karşılıkları,

– Ödenmeyen SSK Primleri,

– Kullanılmayan yenileme fonları ve sigorta tazminatları,

– Yasal tutarları aşan bağış ve yardımlar,

– Dağıtılan maliyet artış fonu,

– Dağıtılan MDV Değer Artış Fonu,

– Amacını aşan iş seyahatleri giderleri,

– Belgelendirilmeyen giderler,

– Dağıtılan iştirak ve gayrimenkul satış kazançları,

– Menkul Kıymetlerin İtibari Değerinin Altında Satışından Doğan Zararlar ile Ödenen Komisyonlar,

– Esas faaliyetle ilgisi olmayan işletmeye kayıtlı olan iktisadi kıymetlerin giderleri ve amortismanları

– İşletmenin Esas Faaliyet Konusu ile İlgili Olmayan Deniz ve Hava Taşıtlarının Giderleri ve Amortismanları

Ayrıca, diğer faktörler sabitken mali kârı azaltıcı vergi muafiyeti ve istisnalarından uluslararası alanda mümkün olduğu ölçüde yararlanması gerekir.

Sübvansiyonlar ise, üretimi ve karlılığı olumlu yönde etkilemekte ve üretim maliyetlerini düşürmektedir.

2.5. Gider ve Maliyetleri Azaltıcı Diğer Faktörler

– Üretimde kullanılan girdilerin döviz kurundaki azalış,

– Hızlandırılmış Amortisman Yöntemine Geçiş,

– Ulaştırma ve Taşıma Maliyetlerindeki Azalış,

– Stoklama Maliyetlerindeki Azalış,

– Kredi Faiz Oranlarında Düşüş ve Finansman Giderlerindeki Azalış,

– Pazarlama, Satış, Satınalma ve Dağıtım, Sevk ve İdare Giderlerindeki Azalış,

– Genel Yönetim Giderlerindeki Azalış,

– Diğer faktörler

2.5. Endüstri Firmalarının(Satıcıların) Sayısı

Endüstride firma sayısı artarsa arz eğrisi sağa kayar ve mal miktarı sabitken fiyat düşer, kârlılık azalır.

 

Kaynak  : Fatih SARGIN